Zbrodnia w życiu społecznym Europy XIX wieku (Tadeusz Czekalski)

   XIX wiek przyniósł niezwykłe zainteresowanie zbrodnią, przenikające nie tylko grono uczonych i badaczy, ale również budzące ekscytacje znaczącej części społeczeństwa. Zmiany, które wówczas nastąpiły, ukształtowały współczesne postrzeganie zbrodni. Zupełnie nowy sposób myślenia oznaczał, że samo schwytanie sprawcy stanowiło zaledwie preludium do zbadania okoliczności popełnionego przestępstwa, a także zrozumienia motywów sprawcy, odnalezienia współwinnych oraz próby wymierzenia sprawiedliwych kar dla zbrodniarzy. Tadeusz Czekalski w książce „Zbrodnia w życiu społecznym Europy XIX wieku” próbuje odpowiedzieć na pytanie: dlaczego największe zbrodnie kryminalne do dziś budzą fascynację.

   Choć przestępstwa kryminalne popełniane były przez ludzi odkąd tylko powstało samo pojęcie „przestępstwa” – do społecznej świadomości przenikało niewiele informacji na ich temat. Zdarzały się co prawda zbrodnie, które stawały się szerzej znane, a z czasem utrwalały się w przekazywanych ustnie legendach – jednak były to jedynie wyjątki. Ludzie od zawsze starali się poznać to, czego się bali. A zbrodnie budziły w nich największą trwogę. Przez długie stulecia brak było jednak odpowiednich środków przekazu, które mogłyby te opowieści spopularyzować. 

Zbrodnie popełnione przez Kubę Rozpruwacza
do dziś wzbudzają fascynację i zainteresowanie
wielu miłośników historii spraw kryminalnych.
Dlaczego tak się dzieje?

   Umiejętność czytania i pisania stanowiły rzadkość i były domeną jedynie wykształconych przedstawicieli klas wyższych. Wszystko zmieniło się za sprawą ogromnej rewolucji przemysłowej i społecznej, jaka nastąpiła w XIX wieku. Coraz powszechniejszy dostęp do edukacji sprawił, że czytanie przestało być umiejętnością niezwykłą. Wzrost popularności drukowanej prasy dała ludziom możliwość poznania tego, co dzieje się poza ich zamkniętym do tej pory środowiskiem. 

   Rozwój nauki pozwolił na coraz trafniejsze definiowanie tego, co do tej pory pozostawało nieznane i niezbadane. Te trzy elementy sprawiły, że opinia publiczna po raz pierwszy w historii świata otrzymała możliwość poszerzenia swojej wiedzy, do tej pory przeznaczonej jedynie dla badaczy. Jak powszechnie wiadomo – ludzie zawsze starali się dowiedzieć jak najwięcej o rzeczach, które wyraźnie oddziaływały na ich umysły. O sprawach, które je bawiły lub wzbudzały w nich strach. Do tej drugiej grupy należały bez wątpienie wszelkie opowieści z dreszczykiem. I media wyszły naprzeciw tym zainteresowaniom. Miało to obopólne korzyści. 

   Wydawcy bogacili się na sprzedaży swoich sensacyjnych opowieści, a społeczeństwo za niewielkie pieniądze otrzymało możliwość poznania budzących grozę historii o mordercach, gwałcicielach i zbrodniarzach. O próbach ich schwytania i o późniejszych egzekucjach. O tym jak do tego doszło i dlaczego to właśnie kryminalny świat zainteresował ludzi tak bardzo, że gotowi byli zapłacić za jakiekolwiek informację o nim napisał Tadeusz Czekalski w swojej książce „Zbrodnia w życiu społecznym Europy XIX wieku” (książkę można nabyć w księgarni internetowej TaniaKsiążka.pl).

   Choć wielu badaczy i historyków to właśnie wiek XX nazywają „wiekiem zbrodni i okrucieństwa” – to nie ulega wątpliwości, że w poszukiwaniu źródeł ludzkiej fascynacji tym okrucieństwie trzeba się cofnąć o całe stulecie – do wieku „pary i elektryczności”. Już same ramy czasowe XIX wieku mogą budzić symboliczne skojarzenia, ponieważ wiek ten rozpoczął się i zakończył dwoma głośnymi zbrodniami – straceniem króla Francji w roku 1793 oraz zabójstwem arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w roku 1914. Były to wydarzenia polityczne, które wówczas za zbrodnie kryminalne nie uchodziły. Pomiędzy nimi miało miejsce bardzo wiele zwykłych przestępstw, a wielu tamtych sprawców do dziś pozostaje częścią szeroko rozumianej popkultury – czego najlepszych przykładem wydaje się być niezmiennie legendarny Kuba Rozpruwacz.

Eugène-François Vidocq,
XIX-wieczny przestępca, który stał się detektywem.

   Książka „Zbrodnia w życiu społecznym Europy XIX wieku” wprowadza czytelników w dawno miniony świat początków „zbrodni z pierwszych stron gazet”, jako stałego elementu zainteresowania społecznego. Autor w interesujący sposób dokonuje charakterystyki epoki, wyjaśniając przy tym genezy wielu ważnych czynników, które wpłynęły na nasze współczesne postrzeganie spraw kryminalnych. To właśnie z tych powodów największą popularnością cieszą się dzisiaj medialne przekazy z gatunku „true crime”. 

   Tadeusz Czekalski w swojej książce zawarł wszystko to, co potrzebne jest do zrozumienia tego fenomenu. Powołując się głównie na źródłom z epoki – kreśli obraz społecznego postrzegania zbrodni, a następnie dokonuje rozróżnienia najbardziej popularnych przestępstw. Niejako układając je w hierarchicznej kolejności. Mamy więc zbrodnię polityczną, morderstwo, dzieciobójstwo, zbrodnię z lubieżności i podpalenia. Kiedy czytelnicy zaznajomią się z charakterystyką tych przestępstw – autor zabiera ich do przestępczego świata XIX-wiecznych złoczyńców. W sposób niezwykle interesujący prezentuje kryminalne środowisko oraz jego uwarunkowania.

   Kolejny rozdział poświęcony jest ludziom, którzy stali po drugiej stronie, czyli stróżom prawa oraz detektywom. Zarysowuje jednocześnie obraz ich pracy oraz możliwości, jakie dawała im epoka, która dopiero wchodziła w erę odkryć i naukowego poznania otaczającego nas świata. Praca kończy się tym, co od zawsze interesowało opinię publiczną najbardziej. A więc kaci, więźniowie i skazańcy. Jak wyglądały IX-wieczne więzienia, jak przeprowadzano egzekucję i co o nich wówczas sądzono. Na te wszystkie pytanie autor stara się odpowiedzieć w sposób przystępny dla amatorów. Nie wyzbywa się jednak całkowicie języka naukowego, który konieczny jest do jak najtrafniejszego przedstawienia poruszanych w tej książce tematów. Autor sprawnie przenika przez dwa literackie style – narrację akademicką wplata w język popularnonaukowy. Robi to z wielkim powodzeniem, co jest rzeczą niezmiernie trudną.

XIX-wieczne społeczeństwo miało łatwy
dostęp do wszelkich publikacji poświęconych
okrutnym zbrodniom, co jeszcze bardziej
podsycało w ludziach fascynację tym tematem.

   „Zbrodnia w życiu społecznym Europy XIX wieku” jest pozycją ograniczoną objętościowo. Nie rości sobie praw do przedstawienie wszystkich zagadnień w sposób wyczerpujący. Od tego jest już na naszym rynku wydawniczym spora ilość tytułów. Autor jedynie dokonuje zwięzłej charakterystyki „wieku zbrodni”, a przy tym zastanawia się, co tak naprawdę sprawiło, że najbardziej krwawe zbrodnie wciąż pobudzają naszą wyobraźnie, każąc nam z wypiekami na twarzy pochłaniać kolejne akapity drastycznych opisów sekcji zwłok lub z miejsca zbrodni, czy przeprowadzonych egzekucji.

   Po książkę Tadeusza Czekalskiego powinni przede wszystkim sięgnąć miłośnicy gatunku „true crime”. Choć publikacje dotyczące spraw kryminalnych cieszą się coraz większą popularnością – ich odbiorcy zazwyczaj nie zdają sobie sprawy, że ich zainteresowania i fascynacja ma swój początek w XIX-wiecznych sensacyjnych artykułach prasowych, które przeniknęły do świadomości zwykłych obywateli – zarówno w naszym kraju, jak i w całej ówczesnej Europie. „Zbrodnia w życiu społecznym Europy XIX wieku” może być traktowana jako swoisty wstęp do dalszego poznania tego fenomenu. Po lekturze tej książki, znacznie łatwiej będzie wszystkim czytelnikom zrozumieć dużo bardziej złożone i rozbudowane pozycje naukowe. 

   Podsumowując, książka Tadeusza Czekalskiego powinna być lekturą obowiązkową dla wszystkich tych, którzy godzinami wsłuchują się w coraz liczniejsze podcasty kryminalne i zaczytują się w niezliczonych książkach na temat prawdziwych zbrodni. Zainteresują się nią także osoby, które głowią się nad tym, jak to się stało, ze to co powinno budzić u ludzi powszechną odrazę – zamiast tego powoduje ich ekscytację. „Zbrodnia w życiu społecznym Europy XIX wieku” całkowicie zasłużenie pełni rolę idealnego wstępu do dalszego zgłębiania wiedzy z tej krwawej dziedziny. A po bardziej szczegółowe książki dotyczące prawdziwych zbrodni czytelnicy będą mogli później sięgnąć w księgarni internetowej TaniaKsiążka.pl, która oferuję ogromny ich zbiór. Nic tylko czytać, a później się bać…

OCENA:

🌟 🌟 🌟 🌟 🌟 🌟 🌟 🌟 🌟 🌟

Tadeusz Czekalski 

„Zbrodnia w życiu społecznym Europy XIX wieku”

Wydawnictwo Historia Iagellonica, 2022.

ISBN: 978-83-66304-93-2

Liczba stron: 160

Okładka: Miękka

Wymiary: 160 x 235 mm

Egzemplarz recenzencki otrzymany z księgarni internetowej TaniaKsiazka.pl