Krzyżowcy. Epicka historia wojen o Ziemię Świętą

   Przez stulecia chrześcijanie i muzułmanie żyli obok siebie – czasem w stanie wojny, a czasem w pokoju. Dopiero zajęcie Jerozolimy przez wojska chrześcijańskie w roku 1099 rozpaliło tlący się między nimi konflikt. Rozpoczęła się era krucjat – wojen religijnych trwających przez najbliższe kilkaset lat. Każda ze stron konfliktu zapamiętała go inaczej. Brytyjczyk Dan Jones w swojej najnowszej książce zatytułowanej „Krzyżowcy. Epicka historia wojen o Ziemię Świętą” dociera do wielu relacji i tworzy z nich niezwykle pełny i wielowymiarowy obraz tej epoki, widziany oczami wszystkich stron świętej wojny…

   Dan Jones – brytyjski historyk, pisarz, dziennikarz i prezenter telewizyjny – polskim czytelnikom dał się poznać w ubiegłym roku, za sprawa swojej rewelacyjnej książki „Templariusze. Rozkwit i upadek zakonu świętych wojowników”. Teraz powrócił za sprawą przejmującej historii wypraw krzyżowych. Jego najnowsza książka opowiada o krucjatach – średniowiecznych wojnach toczonych przez chrześcijańskie armie pod egidą papiestwa przeciwko wrogom Kościoła rzymskiego. W przeciwieństwie do większości autorów zajmujących się tą tematyką, świadomie zrezygnował ze słowa „Krucjaty” w tytule swojego dzieła. I jak sam przyznaje już we wstępie tytuł „Krzyżowcy” najpełniej oddaje to, co chciał czytelnikom przekazać.

   

Już swoją poprzednia książką Dan Jones
udowodnił, że jest nie tylko wyśmienitym
historykiem, ale również rewelacyjnym
popularyzatorem historii.

   Dość długo w średniowieczu nie istniało jedno wspólne słowo określające krucjaty, czyli zbrojne wyprawy nie tylko do Ziemi świętej, ale również w najodleglejsze zakątki Europy i północnej Afryki. Nie oznacza to jednak, że nie istniała wspólna nazwa uczestników tych wypraw. Kobiety i mężczyźni, którzy zdecydowali się walczyć w imieniu Chrystusa z niewiernymi, w celu zapewnienia sobie duchowego zbawienia, bez względu na to, jakie grzechy popełnili za życia – nazywani byli „crucesignati”, czyli „oznaczeni krzyżem”. Książka Dana Jonesa zwraca uwagę na to, że idea krzyżowca jest starsza niż idea krucjaty.

   Zresztą autor nie skupia się jedynie na samych krucjatach. Jego celem było dotarcie do jak największego grona czytelników, którzy do tej pory o krucjatach wiedzieli niewiele. To właśnie „laicy” są głównym adresatem książki. Narracja Dana Jonesa ucieka od trudnego i skomplikowanego języka akademickiego czy naukowego – tak niezrozumiałego dla większości czytelników nie będących historykami. A że jest w tym mistrzem, nie trzeba nikogo przekonywać. To Brytyjczyk udowodnił już poprzez swoich „Templariuszy”. Wartka akcja, żywy język, ogromna ilość ciekawostek i odwaga w podchodzeniu do niektórych zagadnień z typowym dla autora poczuciem humoru – to wszystko sprawiło, że Jones zdobył uznanie nie tylko w środowisku naukowym, ale przede wszystkim wśród „cywilnych” miłośników historii średniowiecza.

   W książce „Krzyżowcy. Epicka historia wojen o Ziemię Świętą” (Wydawnictwo Znak Horyzont) otrzymujemy zatem nie tylko rzetelną i bardzo dobrze udokumentowaną źródłowo, obszerną historię wypraw krzyżowych. Narracja często odbija od głównego tematu, by przedstawić serię epizodów, których próżno szukać w innych pracach, poświęconych krucjatom. Nie są to jednak zwykłe „przerywniki”. Epizody te są ściśle związane z treścią książki, a ich największą zaletą jest wzbogacenie treści i udana próba przedstawienia samych krucjat z zupełnie innego punktu widzenia. Autor patrzy na wydarzenia oczami wielu postaci historycznych, często szerzej nieznanych lub całkowicie zapomnianych i – co najważniejsze – trzyma się ściśle faktów potwierdzonych poprzez liczne źródła. Nie ma tu miejsca na zbędne fabularyzowanie, co w ostatnich latach stało się prawdziwą zmorą niektórych badaczy i historyków. Nie sili się na sztuczne dialogi i wyssane z palca historie. W oparciu o źródła, tworzy on wyjątkowy i rzetelny obraz krucjat, widziany oczami nie tylko europejskich uczestników krucjat, ale także Arabów, Żydów, Kurdów, Mongołów, Berberów, a nawet Wikingów i Afrykanów. Niektóre postaci odgrywają rolę bardzo ważne, inne jedynie przemykają przez opowieść, pozostawiając po sobie własny punkt widzenia.

   Książka dzieli się na trzy części. Pierwsza omawia okres rozmaitych prądów myślowych, działań i wojen, które wywarły wielki wpływ na rozwój ruchu krucjatowego. Kulminacją tej części jest pierwsza krucjata i zdobycie Jerozolimy w lipcu 1099 roku. Drugi rozdział rozpoczyna się kilka lat później i przedstawia rozwój państw krzyżowych w Syrii i Palestynie. Dan Jones omawia wojny między chrześcijanami a muzułmanami. Zwraca też uwagę na rozprzestrzenienie się krucjat w innym regionie, czyli bliskiemu polskim czytelnikom Bałtyku. Ostatnia część poświęcona została rozpaczliwym staraniom zachodniego chrześcijaństwa odbicia Jerozolimy z rąk „niewiernych”. Zaprezentowany został również schyłek państw krzyżowych na Wschodzie.

Typowa mapa świata z XIII wieku przedstawia
Jerozolimę w samym centrum. Wyzwolenie
Jerozolimy spod muzułmańskich rządów
było najważniejszym celem pierwszej krucjaty.

   Warte podkreślenia jest to, że każdy z tych rozdziałów mógłby stanowić oddzielną książkę i w wielu przypadkach podobne książki już powstały. W większości publikacje te nie są jednak przeznaczone do „laików”, którzy dopiero teraz zapragnęli poznać historią Świętych Wojen na Bliskim Wschodzie. „Krzyżowcy” Dana Jonesa trafiają właśnie do tych osób, którzy w lekturze znajdą nie tylko fascynującą wiedzę, ale również – a może przede wszystkim – nieocenioną rozrywkę. Anegdoty, ciekawostki i niezwykle barwni bohaterowie – to wszystko zdaniem autora miało zachęcić do sięgnięcia po ten tytuł czytelników mniej obeznanych z prezentowaną historią. Zabieg ten udał się Jonesowi znakomicie. Z całą stanowczością można nawet pokusić się o stwierdzenie, że Brytyjczyk po sukcesie swojej ostatniej książki nie spoczął na laurach i oddał do rąk miłośników historii książkę jeszcze lepszą i bardziej dopracowaną.

   Można tylko delikatnie narzekać na skromną ilość zdjęć i map. Temat jest tak monumentalnie opisany (blisko 600 stron), że zasługuje na więcej niż jedną wkładkę z ilustracjami i kilka map. Największe pochwały należą się jednak za piękną szatę graficzną – twardą okładkę, piękną i lekko pozłacaną obwolutę. Tak wydana książka z pewnością stanie się ozdobą każdej domowej biblioteki. A w połączeniu z „Templariuszami” stworzy niemal wzorcowo wydany komplet. Wielką zaletą jest również bardzo bogata bibliografia, indeks nazw i nazwisk, a przede wszystkim bardzo pomocny indeks najważniejszych postaci obecnych na kartach książki. Co więcej – spis ten zawiera nie tylko nazwiska, ale również krótkie notki biograficzne, pozwalające nawet najbardziej roztargnionym czytelnikom zrozumieć kto był kim i czego dokonał. Nie zabrakło również spisu papieży i cesarzy, którym dane było panować w omawianym tutaj okresie.

   Podsumowując – obok najnowszej książki Dana Jonesa nie można przejść obojętnie. Dla każdego miłośnika historii średniowiecza „Krzyżowcy” będą pozycją obowiązkową. A co najważniejsze – są w stanie przyciągnąć także osoby, które do tej pory nie mieli styczności z „literaturą faktu”. Dar snucia opowieści przez Dana Jonesa, umiejętność zaskakiwania i lekkość narracji sprawia, że brytyjski pisarz i historyk jest obecnie jednym z najlepszych popularyzatorów historii, a jego książki warte są każdej ceny…

Dan Jones

„Krzyżowcy. Epicka historia wojen o Ziemię Świętą”

Wydawnictwo Znak Horyzont, 2020

ISBN: 978-83-240-7851-6

Liczba stron: 576

Okładka: Twarda z obwolutą

Wymiary: 160 x 245 mm