Iwan Groźny. Krwawy twórca carstwa rosyjskiego (Henri Troyat)

   Iwan IV Groźny uznawany jest dziś za jednego z najbardziej kontrowersyjnych carów Rosji. Choć był zdolnym politykiem, który pragnął zjednoczyć ziemie swoich przodków, przeszedł do historii jako krwawy tyran i despota. Wybitny francuski historyk i biograf w swojej książce „Iwan Groźny. Krwawy twórca carstwa rosyjskiego” ukazuje legendarnego władcę jako bezwzględnego potwora w ludzkiej skórze, a także owładniętego strachem paranoika, który nie wahał się uśmiercać nawet członków własnej rodziny. Autor ożywia mroczną postać, a wokół niej cały zgiełk bitew, barbarzyński przepych dworu oraz mroczną atmosferę izb tortur.

   Już sam opis zamieszczony na okładce książki przez wydawcę nie pozostawia złudzeń w jakim kierunku podąży narracja. Iwan IV – osierocony przez ojca i matkę, oddany pod opiekę wydzierających sobie władzę bojarów – od dzieciństwa uczy się przebiegłości i okrucieństwa. W 1547 roku koronuje się i ogłasza pierwszym carem Wszechrusi. Ma wtedy 17 lat. Od razu staje się władcą despotycznym. Skłonność do przemocy i rozwiązłości łączy z chorobliwą wręcz pobożnością. 

Iwan IV Groźny na obrazie z końca XIX wieku.

   Sadysta i mistyk zarazem, ma się za namiestnika Boga na ziemi i z góry rozgrzesza się z wszelkich występków, bo święcie wierzy, że zło czyni w tajnym porozumieniu ze Stwórcą. Wybujała podejrzliwość każe mu wszędzie dostrzegać szpiegów i zdrajców. Jego najwierniejsi dworzanie giną jeden po drugim okrutnie torturowani. A on kocha przelewać ich krew. Kocha też kobiety. Żeni się osiem razy nie bacząc na dezaprobatę Kościoła.

   Iwan IV jednocześnie jest wybitnym reformatorem. Gorliwie pracuje nad reorganizacją kraju i poszerzeniem jego granic w nieustannych walkach, ze zmiennym szczęściem, z Polakami, ze Szwedami, z Tatarami. I tak, rozdarty między wizjonerską błyskotliwością i przenikliwością umysłu a okrucieństwem, między dewocją a rozpustą, car Iwan Groźny – pozostaje nieodgadnioną zagadką. Kim był naprawdę krwawy twórca carstwa rosyjskiego?

   Henry Troyat wybitny francuski pisarz, historyk i biograf pochodzenia rosyjskiego, laureat Nagrody Goncourtów, członek Akademii Francuskiej, znawca dziejów Rosji, autor wielu powieści oraz biografii, m.in. Piotr Wielki, Katarzyna Wielka, Aleksander I – w zapierającej dech w piersi opowieści ożywia fascynującą i kontrowersyjną postać, a wokół niej zgiełk bitew, barbarzyński przepych dworu, mroczną atmosferę izb tortur.

   Biografia zatytułowana „Iwan Groźny. Krwawy twórca carstwa rosyjskiego” – oznaczona jako NOWOŚĆ w księgarni internetowej Taniaksiazka.pl – jest nie tylko mocno osadzonym w materiale źródłowym opracowaniem historycznym. Jest to także mrożąca krew w żyłach opowieść rodem z najgorszego horroru. Pełna tajemnic i zwrotów akcji, gdzie dawny wróg okazuje się sojusznikiem, a przyjaciel staje się zaciekłym przeciwnikiem. W tle przeplata się rosyjski folklor i ludowe wierzenia. 

Car mordujący własnego syna. Jeden z najbardziej
znanych dziś obrazów przedstawiających Iwana Groźnego.

   Można odnieść wrażenie, że autor celowo zrezygnował z obiektywnej narracji – skupiając się przede wszystkim na mrocznej stronie Iwana Groźnego. Uwypukla jego najgorsze cechy i świadomie prowadzi czytelników przez najczarniejsze zakamarki jego duszy. Jak z rękawa sypie przy tym kolejnymi najpikantniejszymi elementami jego życia. Taki zabieg sprawił, że w praktyce powstała książka prezentująca tylko jedną stronę jego historii. Biorąc pod uwagę objętość tej biografii – jest to w pełni uzasadnione. 

   Dostępnych jest wiele innych pozycji traktujących tego władcę w sposób naukowy. Henry Troyat zapewne zdawał sobie sprawę z tego, że raczej nic nowego i odkrywczego nie będzie w stanie dodać do tego co już zostało napisane, dlatego zdecydował się na kierunek popularnonaukowy, skierowany głównie do czytelników, którzy Iwana Groźnego znają głównie poprzez legendy oraz mity z nim związane. Dzięki tej książce będą oni mogli zweryfikować swoją wiedzę i ostatecznie rozróżnić prawdę od plotek. Taki sposób opowiadania o życiu okrutnego cara ma jedną wielką zaletę. Budzi ogromne zainteresowanie. Zachęca do sięgnięcia po inne pozycje – już znacznie bardziej obszerne – w celu poszerzenia wiedzy. 

   Zaczynając od tej strony, łatwiej jest później zgłębić zupełnie inną, bardziej ludzką twarz okrutnego tyrana. Przecież dokładnie w taki sam sposób swoją popularność zdobywały takie historyczne postaci jak krwawa węgierska księżna Elżbieta Batory czy rumuński Wład Palownik nazywany Draculą. Zła legenda wciąga, budzi fascynację, przeraża i wzmaga ciekawość. Podobne odczucia towarzyszą podczas lektury książki Henriego Troyata.

Henri Troyat (1911-2007)
Wybitny francuski pisarz, historyk i biograf
pochodzenia rosyjskiego.

   Stron jest niespełna 250. Może to i niewiele, ale od samego początku książka wciąga. Nie pozwala oderwać się od czytania. Styl opowieści sprawia, że trudno jest zrobić sobie nawet kilka minut przerwy. A napisać, że dzieje się dużo – to tak, jakby nic nie napisać. Życie Iwana Groźnego zostało opisane w porządku chronologicznym. Z wyraźnie – choć nieco skrótowo – zarysowanym tłem historycznym. Pozwala to zrozumieć nie tylko tamte ciężkie czasy, ale także poznać mentalność XVI-wiecznych Rosjan. I jak sami się przekonacie – miejscami niewiele się ona zmieniła od tamtej pory. Autor próbuje nawet odpowiedzieć na pytanie: dlaczego Rosjanie tak ulegle zgadzają się, aby od wieków rządzili nimi tyrani? Czy ich mentalność z góry skazuje ich na cierpienia, których zwykli ludzie doznawali ze strony swoich władców?

   Henri Troyat swój osąd opisywanej przez siebie postaci ogranicza do niezbędnego minimum. Przedstawione fakty opisuje niezwykle rzetelnie. Nie sili się również na przesadne oczernianie Iwana – jego czyny i słowa są wystarczające do tego, aby klimat grozy obecny był przez większą część książki. Trochę mniej miejsca zostało poświęcone życiu prywatnemu cara. Choć jego stosunek do żon i własnych dzieci doskonale oddaje ówczesny charakter rosyjskich władców.

   Książka „Iwan Groźny. Krwawy twórca carstwa rosyjskiego” jest godna polecenie zwłaszcza czytelnikom nie znającym jeszcze tamtej epoki oraz tamtej Rosji. Będzie doskonałym wstępem do dalszego poszerzania wiedzy – na przykład przez przeczytanie innych tytułów z bogatej kolekcji książek poświęconych historii Rosji z księgarni internetowej Taniaksiazka.pl. Jednak trzeba wyraźnie zaznaczyć, że treść skierowana jest raczej do odbiorców o mocnych nerwach, odpornych na elementy grozy i opisy ludzkiego cierpienia. Bardziej wrażliwy czytelnik może kilka razy przeżyć prawdziwy szok, więc przed sięgnięciem po książkę, należy zadać sobie pytanie – czy jesteśmy przygotowani na horror, jaki przygotował dla nas francuski biograf?

Henri Troyat

„Iwan Groźny. Krwawy twórca carstwa rosyjskiego”

Wydawnictwo Amber, 2022

ISBN: 978-83-241-8071-4

Liczba stron: 246

Okładka: Miękka

Wymiary: 165 x 235 mm

Książkę udostępniła księgarnia internetowa TaniaKsiazka.pl