Czyja jest Bośnia? Krótka historia kraju trzech narodów

   Trzy narody i religie, jeden kraj. Boszniacy, Serbowie, Chorwaci, czyli muzułmanie, prawosławni, katolicy. Bośnia i Hercegowina jest dziś w Europie jedynym państwem federacyjnym mającym trzech prezydentów oraz miejscowości, w których meczet od kościoła jest rozdzielony jedynie przez wąską uliczkę. W książce „Czyja jest Bośnia? Krótka historia kraju trzech narodów” historyk i dyplomata Andrzej Krawczyk przedstawia dzieje tego państwa oraz próbuje odpowiedzieć na tytułowe pytanie. Kto jest tam u siebie, a kto jedynie gościnnie? Wbrew pozorom – W Bośni i Hercegowinie wciąż jest to jedno z najtrudniejszych pytań.

   Bośnię i Hercegowinę można opisać jako kraj wzorzec – esencję stereotypu Bałkanów. To górski, trudno dostępny kraj o słabej sieci komunikacyjnej, z dolinami większych rzek, które zamieszkują zamknięte społeczności, powielające co najmniej od połowy XIX wieku – z pokolenia na pokolenie – ciągle te same wzorce życia. Co 50 km mieszkańcy wskazanych terenów mieli inne korzenie etniczne. Często wyznawali odmienną religię i mówili różnym dialektem.

   Z drugiej strony – były to ziemie strategicznie ważne na wielkich szlakach cywilizacyjnych dróg, ekspansji i rywalizacji pomiędzy wnętrzem Europy a Bliskim Wschodem. Mieszkańcy tych ziem mają w zwyczaju mówić, że w Bośni wszystko jest „Bardziej” – góry, ludzie, Bóg i wojna. Zwłaszcza to ostatnie słowo odcisnęło na tym kraju ogromne piętno. Ślady krwawej wojny domowej sprzed prawie 30 lat widać tam nie tylko w znakach przestrzegających przed terenem wciąż jeszcze zaminowanym czy w podziurawionych kulami ścianach budynków, lecz także – a może przede wszystkim – w oczach jego mieszkańców. Wojenne rany być może nigdy się tam nie zabliźnią. Wciąż żyją tam ci, którzy doskonale pamiętają lata, w których sąsiad przeciwko sąsiadowi, brat przeciwko bratu, syn przeciw ojcu.

 

Andrzej Krawczyk był ambasadorem RP
w Bośni i Hercegowinie w latach 2013-2018. 

 Autor książki „Czyja jest Bośnia?” (Wydawnictwo Znak Horyzont) jest historykiem i dyplomatą, który spędził w Bośni ponad pięć lat jako Ambasador RP. O tym kraju wie więcej niż ktokolwiek inny w Polsce. Teraz wyniki studiów nad skomplikowaną historią Jugosławii oraz Bośni i Hercegowiny postanowił przedstawić czytelnikom. Książka Andrzeja Krawczyka jest zapisem dziesiątek jego rozmów i osobistych doświadczeń z Sarajewa. Każdy, kto chce zrozumieć współczesne Bałkany, powinien traktować tę pozycję jako lekturę obowiązkową.

   Czy mając nawet tak ogromną wiedzę na temat tego kraju, jaką niewątpliwie posiada Andrzej Krawczyk – można jedną książką odpowiedzieć na najważniejsze z pytać, a mianowicie: czyja jest Bośnia? Przecież nawet wśród jej mieszkańców zdania są mocno podzielone. Serbowie twierdzą, że to oni są tam od zawsze, a Bośniacy reprezentują potomków zdrajców i znienawidzoną turecką okupację. Bośniacy z kolei upierają się, że to właśnie oni żyją na tych terenach od pięciu pokoleń, a to co było dawniej nie ma dla nich najmniejszego znaczenia. Ich zdaniem wszelkie twierdzenia Serbów są jedynie dowodem na ich agresję i antymuzułmańskie uprzedzenia.

   Jeszcze inne zdanie maja Chorwaci. Dla nich podział miejscowej ludności na katolików i muzułmanów stanowi dziedzictwo trudnej historii tego regionu i należy być wyrozumiałym wobec fenomenu słowiańskich muzułmanów. Dla Chorwatów Serbowie są nowymi przybyszami – żeby nie powiedzieć najeźdźcami – którzy pojawili się w Bośni dopiero na przełomie XVI i XVII wieku.

   Trzy odmienne opinie, trzy różne punkty widzenia. I każda z tych myśli zawiera w sobie część prawdy. Można się z tym zgadzać lub nie, ale nie wolno tego bagatelizować. Autor stara się zrozumieć każdą ze stron. Nikogo nie wywyższa, nikogo nie faworyzuje, nikomu nie odbiera prawa do własnej historii. I to właśnie jest największa zaleta tej książki. W innych publikacjach dotyczących przeszłości lub teraźniejszości ziem należących kiedyś do jednej wielkiej Jugosławii oraz wojny domowej tam toczonej obiektywizm był zjawiskiem dość rzadkim. Andrzej Krawczyk udowadnia, że napisanie prawdy obiektywnej jest jak najbardziej możliwe. Można być pewnym, że z tego powodu narazi się on na krytykę w samej Bośni, gdzie historia tego kraju przyjmowana jest z akceptacją tylko tam, gdzie występuje w zgodzie z narodową tradycją i interpretacją.

   Aby móc postawić tytułowe pytanie, autor podzielił książkę na trzy główne części. Pierwsza dotyczy historii Bośni i Hercegowiny, druga skupia się na tragicznych latach lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku, trzecia zaś jest swoistą próbą rozliczenia tamtego okresu. Poza tym próbuje przewidzieć niepewną przyszłość zarówno samego kraju, jak i jego mieszkańców.

   Przyglądając się uważnie wielu problemom, które składają się na tą skomplikowaną odpowiedź, autor zwraca też uwagę na problem istnienia równolegle odmiennych narracji historycznych, które powodują, że odpowiedź staje się jeszcze bardziej złożona. Niektóre wątpliwości Andrzej Krawczyk próbuje wyjaśnić. I czyni to w sposób niezwykle ciekawy oraz przystępny. Jest to bardzo ważne, aby ta trudna historia została zaprezentowana czytelnikom właśnie w taki sposób. Bo jak inaczej polscy odbiorcy mogliby zrozumieć coś, co nie zawsze rozumieją sami Bośniacy? 

   Należy przy tym pamiętać, że książka Andrzeja Krawczyka nie jest naukową monografią historyczną ale połączeniem publicystyki i historycznego reportażu. W celu przedstawienia swoich tez autor wybrał jedynie te informacje, które uznał za niezbędne do tego zadania. Jak sam podkreśla – zrezygnował z wielu opisów i prezentacji interesujących postaci, które mogłyby – nawet w sposób anegdotyczny – ubarwić całą opowieść. Jeśli ktoś chciałby jeszcze bardziej zagłębić się w tym temacie – na końcu znajdzie okazałą bibliografię (także tytułów w języku polskim). Przydatne jest również zamieszczone w książce kalendarium wojny toczonej w Bośni i Hercegowinie w latach 1992-1995.

   Książkę „Czyja jest Bośnia?” można z czystym sumieniem polecić zarówno znawcom tematu, jak i osobom, które dopiero zamierzają rozpocząć swoją podróż przez skomplikowaną historię nie tylko Bośni, ale i całych Bałkanów. Choć ta druga grupa z pewnością odczuje znikomą ilość zawartych w książce map. Jest ich bowiem zaledwie kilka, co na tak długą i skomplikowaną historię jest ilością stanowczo zbyt skromną. Brakuje także fotografii, ale w dobie wszechobecnego dostępu do Internetu nikt nie będzie miał problemów, aby samemu dotrzeć do interesujących zdjęć. 

   Podsumowując – jeśli ktoś pragnie poznać zarówno prawdziwy obraz Bośni, jak i samych jej mieszkańców, trudno o lepszą pozycję – co z całą pewnością sprawia, że książka Andrzeja Krawczyka powinna zostać uznana za lekturę obowiązkową!

Andrzej Krawczyk

„Czyja jest Bośnia? Krótka historia kraju trzech narodów”

Wydawnictwo Znak Horyzont, 2021

ISBN: 978-83-240-7836-3

Liczba stron: 448

Okładka: Miękka

Wymiary: 165x235 mm

Cena: 49,99zł