Las Katyński w latach 1940-1943 (Jolanta Adamska)

   Las katyński, z uwagi na znajdujące się na jego terenie zbiorowe mogiły zamordowanych wiosną 1940 roku przez NKWD polskich obywateli, stał się dla Polaków miejscem narodowej pamięci. Jest również tragicznym symbolem tych najbardziej wstrząsających i bolesnych wydarzeń w naszej historii. Historyk Jolanta Adamska w swojej najnowszej książce „Las Katyński w latach 1940-1943” opisuje miejsce, które stało się milczącym świadkiem zbrodni katyńskiej - odkrywając przy tym wiele nieznanych i nigdzie niepublikowanych wcześniej szczegółów tej przerażającej zbrodni.

   Gdy po 17 września 1939 roku Armia Czerwona wkroczyła najechała Polskę od Wschodu, oddziały sowieckie zatrzymały po sporadycznych walkach, niekiedy podstępem, ale głównie – w wyniku dyrektywy ogólnej polskiego Wodza Naczelnego, marszałka Rydza-Śmigłego – bez oporu, około ćwierć miliona żołnierzy, w tym od 10 do 18 tysięcy Oficerów. Jako jeńcy trafili oni najpierw do obozów przejściowych. Ostatecznie znaleźli się w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku. 

Polski Cmentarz Wojenny w Katynie z zaznaczonymi
masowymi grobami zamordowanych Polaków.

   To co wydarzyło się później wiedzą w Polsce wszyscy. Rozstrzelanie wiosną 1940 roku przez NKWD co najmniej 21.768 obywateli Polski (w tym ponad 10 tys. oficerów Wojska Polskiego i Policji Państwowej) uchwałą sejmu RP z roku 2009 uznane zostało za zbrodnie wojenną noszącą znamiona ludobójstwa. Zarówno szczegóły związane z ujawnieniem ciał wymordowanych polskich oficerów, szczegóły dotyczące przeprowadzanych egzekucji, tuszowanie zbrodni przez władze sowieckie, zakaz mówienia o niej w komunistycznej Polsce, a także jej współczesny wydźwięk – to wszystko zostało już bardzo szeroko opisane przez historyków i badaczy. Napisano wiele książek naukowych i jeszcze więcej artykułów. Powstały również organizacje kultywujące pamięć o ofiarach zbrodni katyńskiej. Historyk Jolanta Adamska wniosła ogromny wkład w naukowy dorobek poświęcony zbrodni katyńskiej. 

   Współpracowała z historykiem Andrzejem Przewoźnikiem – byłym sekretarzem generalnym Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, który zginął w katastrofie smoleńskiej 10 kwietnia 2010 roku. Jej zaangażowanie w badania związane z różnymi aspektami tej zbrodni trwają już nieprzerwalnie od ponad 20 lat. I wciąż jest jeszcze przed nią dużo pracy, bo mimo upływu wielu dekad wciąż na ostateczne wyjaśnienie czeka wiele tajemnic i zagadek. Co więcej – niektóre powszechnie uznawane fakty mogą budzić wątpliwość, ponieważ nie do końca odpowiadają obecnemu stanowi wiedzy.

   Jednym z takich niezbadanych do końca epizodów jest bez wątpienia sprawa ekshumacji przeprowadzonej przez Niemców w Lesie Katyńskim wiosną 1943 roku. Jaka była jej prawdziwa geneza? I jaką rolę odegrał w tym wszystkim szef niemieckiego wywiadu? Jolanta Adamska w książce „Las Katyński w latach 1940-1943” – dostępnej w księgarni internetowej TaniaKsiążka.pl – tym razem skupia się na miejscu dokonania tej przerażającej zbrodni. Podejmuje tym samym wyzwanie niemal pionierskie, ponieważ nikt do tej pory nie poświęcił tyle uwagi temu milczącemu świadkowi zbrodni katyńskiej. Nikt wcześniej nie opisał tej sprawy tak szczegółowo i z tak ogromną znajomością materiałów źródłowych.

Jedna z mogił katyńskich podczas ekshumacji w roku 1943.

   Temat, jaki podjęła autorska należy uznać za niezwykle cenny oraz potrzebny. Trzeba przy tym zauważyć, że historia tego miejsca wciąż pełna jest białych plam, które zasługują na wypełnienie prawdą. Wcześniejsza historia lasu katyńskiego nieopodal stacji kolejowej w Gniezdowie, koło Smoleńska została jedynie delikatnie zarysowana we wstępie. 

   Z oczywistych względów główna treść książki rozpoczyna się w roku 1940. Ten pagórkowaty, nieco bagienny teren porośnięty głównie przez sosny właśnie wtedy stał się milczącym grobem dla tysięcy Polaków. Swoimi korzeniami oplata dziś ich szczątki – wymieszane kości, przestrzelone czaszki oraz pozostałości sznurków, którymi kaci z NKWD wiązali ręce swoim ofiarom. Przed drugą wojną światową las ten był otoczony ogrodzeniem z drutu kolczastego, dostęp do wnętrza był możliwy jedynie za przepustkami; oficjalnie wille nad Dnieprem wraz z otoczeniem stanowiły kompleks sanatoryjno-wypoczynkowy dla oficerów NKWD i wyższych urzędników.

   Czytelnikom, którzy już wcześniej zapoznali się z pracami Jolanty Adamskiej, znaczna część tej książki wyda się znajoma. Najważniejsze fakty dotyczące zbrodni katyńskiej zostały już wcześniej szczegółowo przez nią przedstawione. Jednak w książce „Las Katyński w latach 1940-1943” kilka rzeczy autorka opisała po raz pierwszy. Do takich pionierskich ustaleń zalicza się na pewno zupełnie nowe spojrzenie na genezę niemieckiej akcji propagandowej związanej z ujawnieniem masowych grobów wiosną 1943 roku. Nowe ustalenia – poparte archiwalnym materiałem źródłowym – wskazują, że grono osób zaangażowanych w całą sprawę było znacznie większe niż się do tej pory przypuszcza. A rola porucznika Gregora Slowenczika – człowieka uznawanego dotąd za pomysłodawcę i organizatora akcji – była tak naprawdę znacznie mniejsza niż twierdzili Niemcy.

   Inne zagadnienie, na którym skupia się w swojej książce Jolanta Adamczyk to działalność niemieckiej komisji lekarskiej pracującej w lesie katyńskim. Tutaj autorka wydzieliła dwa osobne wątki. Pierwszy to przeprowadzone ekshumacje – najpierw przez samym Niemców, później przy udziale członków komisji technicznej PCK. Drugi to próby nadania przez niemiecką propagandę międzynarodowego rozgłosu tematowi zbrodni dokonanej przez Sowietów. W tej części również zawartych zostało wiele nieznanych wcześniej szczegółów. Uzupełnione zostały także listy wizytujących Katyń dziennikarzy – zarówno zagranicznych, jak i Polskich. Pomogła w tym odnaleziona niedawno dokumentacja Instytutu Pamięci Narodowej.

Stacja kolejowa w Gniezdowie z widoczną drogą
prowadzącą do szosy smoleńskiej. Rok 1943.

   Bardzo trudno w tak obszernie opisanej do tej pory historii zamieścić nowe wątki i niepublikowane wcześniej szczegóły. Jolancie Adamskiej się to udało, dlatego jej najnowsza książka jest pozycją bardzo ważną. Uzupełnia dotychczasową wiedzę i rzuca nieco inne spojrzenie na miejsce zbrodni. Całość wzbogacona została przez dwa bardzo cenne aneksy. 

   Pierwszy z nich zawiera szczegółowy opis przypuszczalnego przebiegu egzekucji polskich jeńców w Katyniu, Kozielsku, w piwnicach więzień w Kalininie i Charkowie oraz w daczy nad Dnieprem. Sposób mordowania został przez autorkę drobiazgowo odtworzony na podstawie oryginalnych dokumentów NKWD, zeznań i relacji rosyjskich świadków oraz własnoręcznych zapisków wywożonych na śmierć polskich oficerów. 

   Drugi aneksy porusza temat kapłanów w Katyniu. O ich śmierci do tej pory pojawiło się wiele mylnych teorii. Jolanta Adamska próbuje wyjaśnić kilka błędów i przeinaczeń, które na stałe zadomowiły się literaturze poświęconej zbrodni katyńskiej. Warty uwagi jest także zamieszczony na końcu książki zbiór fotografii i map, obrazujących tragizm opisywanej zbrodni. 

   Podsumowując – książka Jolanty Adamskiej jest godna polecenia dla wszystkich osób interesujących się tematem „katyńskim”. I z całą pewnością powinna zostać przez czytelników uznana za pozycją obowiązkową każdej domowej biblioteki.

   Na koniec jeszcze kilka zdań na temat walorów wizualnych. Pod tym względem „Las Katyński w latach 1940-1943” prezentuje się rewelacyjnie. Twarda oprawa, doskonałej jakości papier oraz szyte strony sprawiają, że książka odznacza się doskonałą jakością. Zwykle ma to swoje odbicie w wysokiej cenie, ale w tym wypadku koszt książki jest stosunkowo niski i wynosi zaledwie 45 złotych. Warto w tym miejscu podkreślić, że w księgarni internetowej TaniaKsiazka.pl recenzowana pozycja dostępna jest z dodatkową, bardzo atrakcyjną zniżką. Czytelnicy zainteresowani zakupem znajdą tam również ogromny zbiór innych tytułów, poświęconych historii Polski w czasie drugiej wojny światowej.

Jolanta Adamska 

„Las Katyński w latach 1940-1943”

Instytut Pamięci Narodowej, 2021.

ISBN: 978-83-8229-327-2

Liczba stron: 496

Okładka: Twarda

Wymiary: 175 x 245 mm

Egzemplarz recenzencki udostępniony przez księgarnię internetową TaniaKsiazka.pl