Pożegnanie z diabłem i czarownicą. Wierzenia ludowe

   Diabły, biesy, szatany... Czarownice, wiedźmy, strzygi... Choć ich nazwy bywały różne w zależności od regionu – towarzyszyły ludziom od wieków. Zawsze wzbudzały nie tylko emocje, ale i prawdziwe przerażenie tych, którzy wierzyli w ich istnienie. Bohdan Baranowski – wybitny polski badacz i historyk – w swojej kultowej już książce „Pożegnanie z diabłem i czarownicą. Wierzenia ludowe” podjął próbę racjonalnego wyjaśnienia przyczyn przypisywania tym postaciom piekielnych i upiornych mocy. Nasze ludowe zabobony i wierzenia jeszcze nigdy nie zostały opisane w tak ciekawy i barwny sposób.

   To już druga – po rewelacyjnej książce „W kręgu upiorów i wilkołaków” – praca Bohdana Baranowskiego, poświęcona naszym polskim wierzeniom ludowym. Tym razem autor postanowił raz na zawsze rozprawić się z wiarą w dwie najpopularniejsze postacie z piekła rodem. Diabły i czarownice od wieków rozpalały ludzką wyobraźnie, a dziś stanowią stały element naszej kultury. Ich obecność w kinematografii i literaturze jest stale obecne i nic nie zapowiada tego, aby w najbliższym czasie miało się to zmienić.

„W kręgu upiorów i wilkołaków”
to pierwsza część rewelacyjnej serii,
poświęconej demonologii słowiańskiej
oraz ludowym wierzeniem i zabobonom.

   Już od czasu swojego pierwszego wydania w roku 1965 książka stanowi bogate źródło informacji na temat kultury ludowej. Przez ponad pół wieku nie straciła na swojej aktualności, co z punktu widzenia literatury fakty jest osiągnięciem niesłychanym. Teraz dzięki Wydawnictwu Replika Bohdan Baranowski – jeden z najwybitniejszych polskich badaczy wierzeń ludowych ma okazję trafić do rąk współczesnych czytelników. Należą się w tym miejscu ogromne podziękowania za wznowienie wydań książek poświęconych naszym wierzeniom i zabobonom. Kilkadziesiąt lat temu podobnych pozycji na naszym rynku wydawniczym było zdecydowanie więcej. Obecnie temat ten wydawać się może niesłusznie pomijany. Powoli jednak się to zmienia, w czym największą zasługę ma właśnie Replika. Pozostaje nam się tylko cieszyć, gdyż według zapowiedzi wydawnictwa – „seria ludowa” będzie kontynuowana. W ostatnich dniach swoją premierę miała trzecia jej odsłona, zatytułowana „O hultajach, wiedźmach i wszetecznicach”, czyli szkice z obyczajów XVII i XVIII wieku. W przygotowaniu jest również kolejna  część, tym razem będąca pracą innego uznanego autora. Czy można chcieć więcej?

   W książce „Pożegnanie z diabłem i czarownicą. Wierzenia ludowe” nie brakuje barwnych powiedzeń, przyśpiewek, przesądów oraz autentycznych historii, w które uwikłane były zarówno diabły, jak i czarownice. Wbrew powszechnie panującej opinii, nie zniknęły one całkowicie z naszego świata wraz z postępem techniki. Płynnie przeniknęły do współczesności, stając się stałym elementem książek, filmów, seriali, a nawet gier komputerowych. Czas więc poznać prawdę o tym, czego nasi przodkowie bali się najbardziej. I nie ma lepszego autora, który swoimi badaniami mógł się z czytelnikami dzielić w sposób tak ciekawy, a przy tym bardzo merytoryczny. 

   Praca ta ma charakter popularno-naukowy i napisana została z myślą o czytelnikach nie będących specjalistami w poruszanej dziedzinie. Dzięki temu każda osoba będąca zainteresowana polskimi wierzeniami ludowymi i związanymi z nimi zabobonami, będzie mogła bez trudu zrozumieć przedstawioną przez Bohdana Baranowskiego problematykę historyczno-etnograficzną.

Bohdan Baranowski (1915-1993),
wybitny historyk dziejów wsi polskiej
oraz badacz wierzeń ludowych.

   Pamiętać jednak należy, że pomimo swojego popularyzatorskiego charakteru, książka „Pożegnanie z diabłem i czarownicą” stanowi wynik wieloletnich badań. Przerobiona została przez autora nie tylko literatura etnograficzna i historyczna, ale również ogromna liczba zachowanych archiwalnych źródeł pisanych. W dużym stopniu Baranowski oparł swoją książkę także na własnych badaniach terenowych, prowadzonych przez niego przez dwie dekady – głównie na terenach ziemi łódzkiej i obszarach jej przyległych.

   Osobiście zbierał też relację, które bez cienia wątpliwości nazwać można „świadectwami z pierwszej ręki”. W czasie licznych podróży dotarł do olbrzymiej ilości informatorów. Choć spotkani przez autora ludzie ci różnili się wiekiem, wykształceniem i poglądami, łączyło ich jedno – niezachwiana wiara w siły piekielne, a wszelkie zabobony były dla nich niepodważalną prawdą.

   W ciągu ostatnich stuleci świat się zmienił nie do poznania. Dość powszechna kiedyś wiara w złe moce już dawno zaczęła słabnąć. Jednak jak podkreślił Bohdan Baranowski – w środowisku wiejskim korzenie tej silnej wiary ostatecznie zostały podcięte dopiero w czasach Polski Ludowej. W swojej książce próbuje on zrozumieć dlaczego tak późno, pomimo coraz większego dostępu do wiedzy i nauki, do radia i telewizji, do powszechnej edukacji. Jak zauważą czytelnicy, wierzenia ludowe nie zanikły tak zupełnie. Jeszcze gdzieniegdzie tlą się one na odległych wsiach. Może już nie tak silne jak dawniej i stanowiące bardziej element lokalnego folkloru niż prawdy objawionej, ale minąć będą musiały jeszcze długie lata, zanim ponure zabobony, które kilkaset lat temu powodowały nawet śmierć tysięcy niewinnych osób, odejdą zupełnie w zapomnienie.

   „Pożegnanie z diabłem i czarownicą. Wierzenia ludowe” to książka niezwykle potrzebna. Pozwala zrozumieć jak trudno jest zmienić ludzką psychikę, nawet w czasach, gdzie na elementy nadprzyrodzone nie powinno już być miejsca. 

   Wydawnictwo Replika do rąk swoich czytelników oddaję książkę niezwykle starannie wydaną, w twardej oprawie graficznie nawiązującej po pozostałych części „serii ludowej”. Z pewnością będzie więc ozdobą domowej biblioteki każdego miłośnika literatury historycznej. Nie pozostaje nam więc nic innego, jak z niecierpliwością oczekiwać na kolejne odsłony tego niezwykle ciekawego cyklu – z wielkim powodzeniem wypełniającego wciąż jeszcze istniejącą lukę w polskiej literaturze faktu. O naszych najdawniejszych wierzeniach wciąż wiemy zbyt mało, choć zapotrzebowanie na takie książki jest w Polsce ogromne. Teraz nadeszła wreszcie okazję, aby nasza wiedzę uzupełnić. I tylko należy pamiętać o jednym – kto już zacznie lekturę książki Bohdana Baranowskiego, nie będzie w stanie jej przerwać. Świat słowiańskich wierzeń rozpali wyobraźnie każdego czytelnika i już nie wypuści ze sowich objęć…

Bohdan Baranowski

„Pożegnanie z diabłem i czarownicą. Wierzenia ludowe”

Wydawnictwo Replika, 2020

ISBN: 978-83-66481-16-9

Liczba stron: 336

Okładka: Twarda

Wymiary: 150 x 210 mm