Łańcuch śmierci - Paweł Wieczorkiewicz

   Okres masowych represji w Armii Czerwonej, zwany „Wielkim terrorem” rozpoczął się w roku 1937. Jego skala była przeogromna. W ciągu dwóch lat aresztowano, zamordowano lub usunięto z wojska ponad 35 tysięcy oficerów. Starannie przygotowane i przeprowadzone represje miały skutecznie zastraszyć tych, którzy ocaleli. Sowieckie siły zbrojne znalazły się przez to w stanie najgłębszego kryzysu. Paweł Wieczorkiewicz w książce „Łańcuch śmierci. Czystka w Armii Czerwonej 1937-1939” przedstawia genezę, przebieg oraz wszystkie skutki wydarzeń, które całkowicie podporządkowały wojsko Józefowi Stalinowi.

Józef Stalin (1878-1953).
Zorganizował intrygę, która posłużyła do
rozpoczęcia "Wielkiego terroru" i czystek w armii.

    Czas „Wielkiego terroru” w Armii Czerwonej rozpoczął się od procesu marszałka Michaiła Tuchaczewskiego. Oskarżono go o szpiegostwo i zdradę stanu. Razem z nim na ławie oskarżonych 11 czerwca 1937 roku zasiadło siedmiu wysokiej rangi sowieckich oficerów. Wszyscy zostali rozstrzelani nazajutrz. Zwłoki rozstrzelanych 11 czerwca 1937 wywieziono z Łubianki na Pole Chodyńskie pod Moskwą, gdzie trwały prace budowlane, wrzucono je do wykopu, a następnie zalano wapnem i zasypano ziemią.

   Paweł Wieczorkiewicz, wybitny sowietolog i znawca historii XX wieku, czystka w Armii Czerwonej zajmował się przeszło 30 lat. Niewielu było historyków, którzy o Związku Radzieckim wiedzieli więcej. Jego książka „Łańcuch śmierci. Czystka w Armii Czerwonej 1937-1939”, której wydanie zostało niedawno wznowione przez Wydawnictwo Zysk i S-ka, jest obszerną rozprawą na temat stalinowskich sposobów zaprowadzenia porządków w sowieckim wojsku – tak, aby całkowicie podporządkować armię Stalinowi. Autor zaczyna od genezy „Wielkiego terroru”, który rozpoczął się jeszcze przed aresztowaniem marszałka Tuchaczewskiego. W drobiazgowy sposób przedstawia wszystkie ważne czynniki „sowieckich porządków” – począwszy od tego, kto miał decydujący głos w sprawie aresztowań i przesłuchać, kończąc odpowiedzią na pytanie kogo i czego najbardziej bał się Stalin. Strach ten kazał mu zrobić wszystko, aby pozbyć się każdego, kto choćby teoretycznie, mógł zagrozić jego pozycji lub podważyć jego „nieomylność”. Armia Czerwona przed rokiem 1937 jako jedyna nie podlegała bezpośredniej władzy Stalina – była więc dla niego zagrożeniem. Należało ten stan rzeczy jak najszybciej zmienić. I zmieniono bezlitośnie…

   Niemal każda osoba, która stała się częścią historii „Wielkiego terroru” została przez autora książki poddana głębokiej analizie. Ofiary i ich oprawcy zostali postawieni naprzeciw siebie. Szczegółowo opisana została również rola, jaką odebrało NKWD w stalinowskim spisku, mającym na celu podporządkowanie sobie sowieckiej armii.

Profesor Paweł Wieczorkiewicz (1948-2009).

   Krok po kroku, na ponad 1200 stronach, Wieczorkiewicz przybliża się do finału tragedii niewinnych oficerów, których kariery (a często również życia) były przerywane przez „nieufność” ich wodza i jego podejrzliwość. Porządki nie kończyły się wyłącznie na eliminowaniu samych podejrzanych o zdradę i działania antypaństwowe - represje dotknęły często ich rodziny wraz z małymi dziećmi. Dzień po dniu, rozkaz po rozkazie, egzekucja po egzekucji. Kto planował, a kto wykonywał. I w końcu kto chciał na czystkach ugrać jak najwięcej i zdobyć przychylność samego Stalina. Autor nie boi się przy tym przekazywać czytelnikom własnych opinii. Często są one kontrowersyjne, z czego Wieczorkiewicz słynął – co obok ogromnej liczby zwolenników, przyniosło mu także wielu wrogów.

   Książka została uzupełniona przez liczne wykresy i tabele, przedstawiające w sposób bardzo szczegółowy wszelkie możliwe dane liczbowe, związane z tematem tej pracy. Znajdziemy tam również takie informacje, jak stopnie oficerskie w NKWD, RKKA i RKKF, które obowiązywały w latach 1935-1940. Dopełnieniem informacji zawartych w „Łańcuchu śmierci” są obszerne przypisy oraz ogromna bibliografia. W aneksach na końcu książki znajdują się również wykazy osobowe Ludowego Komisariatu Obrony i najważniejszych służb zarządu wywiadu wojskowego, listy oficerów RKKA i RKKF usuniętych z sił zbrojnych w latach od 1936 do 1939 z wyszczególnieniem stanowisk oraz listy wszystkich osób, które po latach zostały uwolnione i zrehabilitowane.

   „Łańcuch śmierci. Czystka w Armii Czerwonej 1937-1939” jest pozycją z gatunku tych ściśle naukowych, jednak osoby nie będące zawodowymi historykami nie będą mieć większych problemów ze zrozumieniem języka akademickiego, którym napisana jest książka. Jednakże czytelnicy, którzy do tej pory nie zetknęli się z tematem „Wielkiego terroru” mogą pogubić się w natłoku faktów, nazwisk i dat, gdyż temat ten jest bardzo obszerny i niezmiernie trudny. Na pewno nie powinno się traktować pracy Wieczorkiewicza jako wstęp do historii stalinowskich represji. Od tego są inne książki, artykuły i Internet.

Paweł Wieczorkiewicz

„Łańcuch śmierci. Czystka w Armii Czerwonej 1937-1939”

Wydawnictwo Zysk i S-ka, 2016

ISBN: 978-83-7785-794-6

Liczba stron: 1224

Okładka: Twarda

Wymiary: 165 x 240 mm

Warto przeczytać również:

"Utopia u władzy" - Michaił Heller, Aleksander Niekricz

"KGB/FSB. Władcy Rosji" - Andriej Sołdatow, Irina Borogan

"Ani kroku do tyłu" - Artiom Drabkin

"Ostatni Rosjanin" - Oliver Bullough

"Cztery siostry" - Helen Rappaport