Polska 1939. Pierwsi przeciwko Hitlerowi

   Zagraniczni historycy i badacze do tej pory dość powściągliwie podchodzili do tematu historii polskiej kampanii wrześniowej. Atak Niemiec na Polskę i krwawą walkę obronną Polaków ograniczano do ogólnych wzmianek, często przekłamujących wiele faktów. Brytyjski historyk i publicysta Roger Moorhouse postanowił zrobić wszystko, co w jego mocy, by pomóc Polakom w głośnym opowiedzeniu naszej własnej tragicznej historii oraz oddać polskim bohaterom należną im cześć. Jego najnowsza książka „Polska 1939. Pierwsi przeciwko Hitlerowi” jest pierwszą od wielu lat próbą zwrócenia światowej uwagi na ten często pomijany aspekt naszej historii...

   Druga wojna światowa w Europie rozpoczęła się w dniu 1 września 1939 roku. Wydawać by się mogło, że owa informacja nie pozostawia żadnych wątpliwości. Tak, ale wyłącznie dla Polaków. W innych częściach świata podobne stwierdzenie nie jest już takie oczywiste. Każde ze stron biorących udział w tym krwawym konflikcie zbrojnym ma opowiada własną historię, z własną chronologią i akcentami. Dla sporej części miłośników historii z Europy Zachodniej, Azji i Stanów Zjednoczonych wojna nie rozpoczęła się wraz z agresją Niemiec na Polskę. W Chinach i Japonii twierdzi się często, że pierwszym dniem wojny był 7 lipca 1937 roku, gdy wojska tych państw starły się po incydencie na moście Marco Polo. Dla Jankesów druga wojna światowa rozpoczęła się w Pearl Harbor – 7 grudnia 1941 roku. W Związku Radzieckim, a potem w Rosji, tym dniem określono 22 czerwca 1941 roku, kiedy to rozpoczęła się napaść Niemiec na Sowietów. Wszystko to, co nastąpiło przed tymi datami uznawane bywa w tych państwach jedynie za preludium do właściwej wojny. 

Pancernik Schleswig-Holstein ostrzeliwuje Westerplatte 1 września 1939 r.

   Sposób przedstawiania historii przez państwa będące naszymi sojusznikami również pozostawia wiele do życzenia. Gdy Francja i Wielka Brytania 3 września 1939 roku wypowiedziały Niemcom wojnę, obiecując pospieszyć Polsce z pomocą, nie zrobiły nic, by spełnić swoje sojusznicze obowiązki. Pierwsze miesiące po wkroczeniu wojsk Niemieckich do naszego kraju nie zmieniły zupełnie nic w życiu zwykłych obywateli tych państw. Wojnę odczuli dopiero w maju 1940 roku, gdy Hitler zaczął przeć na Zachód.

   Nawet dziś, 80 lat po niemieckiej agresji na Polskę, wielu jest takich Anglików, Francuzów lub Amerykanów, którzy nie mają pojęcia, co wydarzyło się tego pamiętnego września i jak właściwie wyglądało piekło kampanii wrześniowej. Jest to fakt o tyle niezrozumiały, że przecież napaść na nasz kraj dwóch największych systemów totalitarnych ówczesnej Europy odbiła się głośnym echem w całym kontynencie. Wypowiedzenie Niemcom wojny przez Wielką Brytanie i Francję zmieniły konflikt zbrojny dwóch sąsiadów w wojnę światową. Można przez to oczekiwać, że temat wojny w Polsce stanie się ogólnie znany i nie podlegający żadnej dyskusji. Tak niestety nie jest. I nigdy nie było.

   Na całym świecie wciąż wydawanych jest tysiące książek poruszających temat drugiej wojny światowej. Lądowanie w Normandii, Ardeny, Dunkierka, wojna na Pacyfiku, okupacja Francji, zdobycie Berlina czy powojenne już procesy w Norymberdze – półki w światowych księgarniach uginają się od literatury poświęconej tym wydarzeniom. Na próżno tam jednak szukać historii polskiej wojny obronnej z roku 1939. Niewielu zagranicznych historyków zdecydowało się o niej opowiedzieć, pozostawiając opowiedzenie o dwóch najazdach doprowadzających do czwartego rozbioru Polski naszym rodzimym badaczom. Ich prace nie są jednak w stanie przebić się do głównego nurtu narracji o wojnie. Roger Moorhouse – brytyjski historyk, pisarz i publicysta – postanowił zrobić wszystko, co w jego mocy, by pomóc nam w głośnym opowiedzeniu naszej własnej tragicznej historii. Jego najnowsza książka „Polska 1939. Pierwsi przeciwko Hitlerowi” (Wydawnictwo Znak Horyzont) jest pierwszą od wielu lat próbą zwrócenia światowej uwagi na ten często pomijany aspekt historii drugiej wojny światowej.

Westerplatte po walkach.

   Powołując się na najnowsze osiągnięcia polskiej historiografii Roger Moorhouse stara się przywrócić równowagę w zachodniej narracji, która od dłuższego czasu pozostaje bardzo stronnicza. W wielkim przejęciem opowiada o wydarzeniach wciąż nieznanych zagranicznym czytelnikom. Pisze o wielkim heroizmie, odwadze i zaciętej walce. Zwraca też uwagę wszystkich na rozmiar cierpienia, jakiego doświadczyła ludność cywilna napadniętej Polski. Cel jego pracy jest jasno sprecyzowany – dotrzeć do szerszego grona międzynarodowych odbiorców i zmienić obraz wojny postrzeganej przez świat zachodni. Skutecznie rozprawia się też z dwoma największymi mitami, panującymi poza granicami naszego kraju – o niemieckim micie łatwego zajęcia Polski oraz o tym, że Armia Czerwona przyszła nam z ratunkiem 17 września, a do sowieckiej agresji nigdy nie doszło.

   Roger Moorhouse nie pisze słabych książek. O tym, że pisarzem jest porywającym udowodnił wiele razy. Tym razem można się nawet pokusić o stwierdzenie, że przeszedł samego siebie. „Polska 1939” to pozycja bardzo poruszająca i bezkompromisowa. Z zapartym tchem czytelnicy wchodzą w przedstawiony przez niego prawdziwy obraz wrześniowej kampanii. Od gliwickiej prowokacji, po akt podpisania kapitulacji podążamy krwawą ścieżką polskiego cierpienia. Autor nie ogranicza się do egoistycznej narracji, bardzo często wspomaga się bowiem autentycznymi głosami naocznych świadków opisywanych przez niego wydarzeń. Czyni to poprzez cytowane wspomnienia, pamiętniki i zachowane w licznych archiwach wspomnienia. Chyba nigdy wcześniej napisana przez zagranicznego autora książka o polskiej historii nie sprawiała wrażenia tak bardzo osobistej.

Adolf Hitler dokonuje w Warszawie przeglądu swojej zwycięskiej armii.

   Moorhouse postawił przede wszystkim na obiektywizm. Nie gloryfikuje polskich żołnierzy, nie robi z nich także kompletnych nieudaczników, co zdarzało się czasami innym historykom. Przedstawia fakty takie, jakimi były. Pokazuje jak wiele Polacy potrafili wykrzesać z siebie, by bronić zagrożonej ojczyzny, ale kiedy wymaga tego narracja nie boi się wskazywać błędów naszych dowódców. W związku z tym, że książka skierowana jest głównie do czytelników z innych państw, przedstawiona historia musiała zostać napisana w sposób najbardziej dla nich zrozumiały. Siłą rzeczy autor musiał skupić się na wielu uogólnieniach, a większość wydarzeń jest już w Polsce bardzo dobrze znana. Nie oznacza to jednak, że polski czytelnik nie znajdzie w książce nowych faktów. Wiele niepublikowanych wcześniej wspomnień i relacji będzie nie lada gratką dla wszystkich, którzy zdecydują się kupić i przeczytać książkę Moorhouse’a.

    W trakcie pracy nad książką autor osobiście odwiedził wile ważnych dla Polaków miejsc, związanych z kampanią wrześniową. Krocząc polami bitwy pod Bzurą, stając przez pozostałościami bunkrów w Wiźnie i wdychając morskie powietrze na Westerplatte Roger Moorhouse kumulował w sobie emocje, którym pozwolił znaleźć ujście w kolejnych rozdziałach. W niektórych fragmentach czytelnicy z pewnością wyczują oznaki pewnego rodzaju „brytyjskiego wyrzutu sumienia” i wyznanie winy, które Moorhouse stara się brać na swoje barki. Nie za brak pomocy w obronie przez Niemcami, ale przed brakiem chęci wśród jego poprzedników na opowiedzenie polskiej historii w sposób uczciwy i należny bohaterom. Moorhouse niesie w świat jasny przekaz – Polacy byli pierwsi do walki i ostatni do kapitulacji. Za swoją postawę przyszło im zapłacić najwyższą cenę. Świat tego nie chciał docenić przez kilkadziesiąt lat. Czy „Polska 1939” może to zmienić? Raczej wątpliwe, by jedna książka, nawet najlepiej napisana, mogła od razu zmienić taki stan rzeczy. Roger Moorhouse daje jednak Polakom nadzieje, że jego praca przyczyni się do innego spojrzenia na polską historię. Być może wyzwoli ukryte pokłady odwagi, drzemiące w umysłach innych zagranicznych historyków i pisarzy. Być może inni pójdą w jego ślady, zmieniając raz na zawsze konserwatywny sposób pisania o drugiej wojnie światowej. Czy doczekamy się czasów, gdy książki o „polskim wrześniu” będą nie tylko dumnie stawiane na półkach angielskich lub francuskich księgarni, ale i chętnie czytane? Czas pokaże…

Roger Moorhouse 

„Polska 1939. Pierwsi przeciwko Hitlerowi”

Wydawnictwo Znak Horyzont, 2019

ISBN: 978-83-240-5762-7

Liczba stron: 464

Okładka: Twarda z obwolutą

Wymiary: 160 x 242 mm